1. Op weg naar een solide meerjarenbegroting

Dit is de Perspectiefnota 2021-2024. Het is het eerste nieuw opgezette document in de planning- en controlcyclus in de uitvoering van de notitie Doorontwikkeling planning- en controlcyclus. De perspectiefnota is het document waarin de nadruk op strategie, visie en het maken van keuzes ligt. De vernieuwing is tot stand gekomen in een periode waarin de crisis als gevolg van het coronavirus zijn weerslag op de samenleving heeft. Ook het werken in de ambtelijke organisatie is door deze crisis beïnvloed. Het werken is meer digitaal verlopen wat de nodige flexibiliteit, improvisatie en extra inzet van de medewerkers heeft gevraagd. Toch is het gelukt om een eerste stap in de doorontwikkeling te maken. Deze 1e perspectiefnota is met de nodige zorg opgesteld. In het besef dat het document in ontwikkeling is, zijn suggesties en verbeterpunten uiteraard welkom.

Perspectiefnota zet de lijnen uit

Voorheen bood het college de voorjaarsnota aan. Deze bestond uit de eerste bestuursrapportage over de eerste 3 maanden van het lopende begrotingsjaar en de meerjarenplanning voor de komende 4 jaren. De voorjaarsnota vormde hiermee de basis voor de wijzigingen op de lopende begroting en het gaf de kaders en inhoud voor het opstellen van de meerjarenbegroting. Vanaf dit jaar is de voorjaarsnota vervangen door de perspectiefnota.

De perspectiefnota is gericht op hoofdlijnen en heeft dan ook niet de standaardindeling van de begroting. In de leeswijzer wordt de nieuwe indeling toegelicht

Een perspectiefnota geeft het beleidsmatig inhoudelijk kader aan waar de gemeente Heemskerk de komende jaren op wil inzetten. Daarbij wordt het financiële kader gepresenteerd waarbinnen de beleidskeuzes gemaakt moeten worden. De perspectiefnota geeft overzicht in de beleidskeuzes, de gestelde prioriteiten en voornemens met financiële consequenties voor de komende jaren. Dit vormt het brede kader voor de komende jaren. De eerstvolgende jaarschijf (2021) dient als uitgangspunt voor het opstellen van de meerjarenbegroting. De overige jaarschijven zijn indicatief en worden daarom ook niet vastgesteld.

Taskforce

De Meerjarenbegroting 2020-2023 zoals vastgesteld door de raad in november 2019 was niet structureel sluitend. Er was een tekort voor de jaren 2020, 2021 en 2022. Er is daarom een taskforce ingesteld om het tekort op te lossen. De taskforce heeft in het eerste kwartaal van dit jaar vele mogelijkheden onderzocht om te komen tot meer inkomsten of minder uitgaven om de meerjarenbegroting weer structureel sluitend te krijgen. Dat heeft geresulteerd in een lijst met meer dan 40 maatregelen die in hoofdstuk 4 worden gepresenteerd. Een uitgebreide toelichting per maatregel is te vinden in de bijlagen.
De doelstelling om in 2021 een bedrag van 1,5 miljoen structureel te vinden en ook de taakstelling uit de Voorjaarsnota 2019 op het Sociaal domein (oplopend tot € 500.000,- in 2023) in te vullen is gehaald. De maatregelen zijn zoveel mogelijk verdeeld over alle programma onderdelen.

Op weg naar een solide meerjarenbegroting

Deze 1e nieuwe perspectiefnota is extra bijzonder door het samenkomen van 2 sporen; het vooruitkijken naar nieuwe ontwikkelingen en de financiële effecten daarvan en daarbij de noodzaak om de meerjarenbegroting structureel sluitend te maken. Deze 2 sporen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Net als bij een weegschaal moeten deze 2 trajecten gezamenlijk ervoor zorgen dat de financiële huishouding van de gemeente Heemskerk in evenwicht komt. Dat evenwicht is nodig om aan een solide en toekomstbestendige meerjarenbegroting te bouwen. Die moet ervoor zorgen dat Heemskerk financieel onafhankelijk en zelfstandig kan blijven opereren in de komende jaren. Uiteraard in samenwerking met haar buurgemeenten en partners in de regio. Maar de gemeente houdt zelf de regie.

Als zelfstandige middelgrote gemeente kan Heemskerk zich gelukkig prijzen met het feit dat de vermogenspositie gezond is, de algemene reserve ruim voldoende is en de leningenportefeuille in evenwicht en niet buitensporig groot in omvang is. Heemskerk heeft met andere woorden een goede uitgangspositie om de komende jaren ervoor te zorgen dat de vermogenspositie en financiële basis zo gezond mogelijk blijven. Er is nog volop onzekerheid van hetgeen te verwachten is van bijvoorbeeld de Meicirculaire. Daarom moeten we de vinger aan de pols houden en goed blijven zorgen voor het op orde houden van de gemeentefinanciën.

Dit jaar worden grote stappen gezet met een breed pakket aan maatregelen die financiële ruimte bieden. Alle mogelijkheden zijn naar voren gebracht. Daarbij is ook balans aangebracht tussen de diverse beleidsterreinen. Het nemen van onomkeerbare en verstrekkende besluiten zoals het sluiten van een bibliotheek of zwembad bleek niet nodig te zijn. Dit neemt niet weg dat er op onderdelen toch stevige keuzes moeten worden gemaakt. De discussie over de hoogte van de OZB is daarom ook bewust op de agenda gezet als laatste maatregel van de taskforce.

Er zijn in de toelichting 3 scenario’s voor verhoging van de OZB uitgewerkt, elk met het effect voor de huiseigenaar uitgaande van de gemiddelde WOZ waarde in Heemskerk. Momenteel is het effect van het hoge scenario (scenario 3) meegenomen in het totaaloverzicht. Het is aan de raad om hierin de keuze te maken.

Reden om scenario 3 voor te stellen is een aantal landelijke ontwikkelingen en de lokale ontwikkeling op ICT gebied. De belangrijkste landelijke ontwikkelingen die in de toekomst impact gaan hebben op de gemeentelijke begroting zijn:

1. De effecten van de coronacrisis. Deze zullen niet alleen in 2020 een financieel effect hebben, maar de verwachting is dat het ook de komende jaren zijn sporen zal nalaten op allerlei terreinen.
2. De nog steeds stijgende kosten van Wmo en jeugd, terwijl het nog onzeker is of en zo ja hoeveel het Rijk de gemeenten hierin gaat compenseren via de Algemene uitkering. Deze discussie tussen VNG en het Rijk loopt nog steeds. Vanuit Heemskerk wordt daar via de VNG ook actief aandacht voor gevraagd.
3. De ontwikkeling van de energietransitie. Er worden nu wat 1e stappen gezet in beleid maken, maar de daadwerkelijke uitvoering van allerlei energietransitie programma’s zal in de komende jaren de nodige financiële middelen vereisen.

Lokaal speelt ook nog de inhaalslag die de gemeente moet maken in de hele digitalisering. Daarbij is de transitie naar de cloud een belangrijke stap, maar ook de (door)ontwikkeling van de digitale dienstverlening zal de nodige capaciteit en middelen gaan vragen in de komende jaren.

Met het besef dat de OZB-discussie een lastig onderwerp is, is het juist deze maatregel die ervoor zorgt dat de latere jaren nu echt fors positief sluiten. Daardoor is er in de komende jaren daadwerkelijk ruimte, ook bij wat tegenvallers, voor de eerder genoemde ontwikkelingen. Ook is vanwege deze maatregel het mogelijk om in 2021 nog ruimte voor nieuw beleid met een structureel karakter te realiseren. Weliswaar is het komende jaar nog niet sluitend, maar vanaf 2022 is er een grote verbetering ten opzichte van het meerjarenbeeld uit de Begroting 2020. En voor de jaren 2023 en 2024 zijn nu diep zwarte cijfers te zien.

Dat geeft vertrouwen om ook de langjarige effecten van de coronacrisis, bijvoorbeeld op het gebied van de werkgelegenheid, op te kunnen vangen. Ook alle aanpassingen naar onze nieuwe 1,5 meter samenleving zal de gemeente nog voor voldoende uitdagingen plaatsen. En met de onzekerheid van de herijking van het gemeentefonds nog boven het hoofd hangend, is een solide begroting geen overbodige luxe. Met deze perspectiefnota kunnen we de belangrijke bouwstenen leggen voor die solide begroting.